Intersekse

Intersekse betekent dat een lichaam geslachtskenmerken heeft die niet (helemaal) overeen met wat in de maatschappij als een mannelijk of vrouwelijk lichaam wordt gezien. Een intersekse lichaam verschilt daarmee van de typische gedefinieerde mannelijke of vrouwelijke categorieën, en binnen het intersekse-spectrum bestaan vele variaties (er zijn meer dan 40 variaties bekend). Deze verschillen kunnen zich o.a. voordoen op het niveau van de chromosomen, de hormonen, de geslachtsklieren en de voortplantingsorganen. Intersekse staat los van seksuele geaardheid.

Difference of Sex Development

Soms gebruiken we de term “Difference of Sex Development (DSD)” om deze variaties te beschrijven. Intersekse is een natuurlijk fenomeen en komt ongeveer net zo vaak voor als personen met rood haar. Geschat wordt dat ongeveer 1 op de 90 mensen geboren is met een intersekse variatie¹. En volgens de Verenigde Naties is 0,05% tot 1,7% van de mensen intersekse².

Oorsprong van Intersekse

Diversiteit is natuurlijk, de natuur zit er vol mee. Sekse-variatie is al zo oud als de mensheid. In de vroege Griekse mythologie werd reeds gesproken over wezens die zowel mannelijke als vrouwelijke kenmerken hadden. Intersekse is dus niets nieuws, maar is in de afgelopen eeuwen vaak verborgen gehouden in de maatschappij.

Intersekse variaties

Er zijn verschillende manieren waarop intersekse variaties ontstaan. Dit kan bijvoorbeeld op chromosomaal niveau zijn. Chromosomen vertellen je lichaam hoe en welke hormonen geproduceerd moeten worden om je lichaam te ontwikkelen. De meeste mensen worden geboren met XX– en XY-chromosomen. Kort gezegd wordt XX meestal een vrouwelijk lichaam, en XY meestal een mannelijk lichaam. Maar sommige mensen hebben bijvoorbeeld X, XXY of XYY. Dit zorgt dan voor variaties in hormonen. Variaties in chromosomen kunnen voor intersekse condities zorgen, maar er kunnen ook andere oorzaken zijn. Bij sommige personen bijvoorbeeld, produceren de bijnieren meer of minder dan gemiddeld bepaalde hormonen. Deze variatie in hormonen kan o.a. zorgen voor geslachtsdelen die tussen het typische mannelijke en vrouwelijke inzitten, onvruchtbaarheid, geen of minder schaamhaar of het uitblijven van menstruatie. Wanneer bij het geslacht van een baby aan de buitenkant een variatie wordt geconstateerd, wordt een intersekse conditie vaak duidelijk, maar in veel gevallen komt iemand er pas op latere leeftijd achter, bijvoorbeeld door het uitblijven van menstruatie.

Lhbti+

In het rijtje lhbti+ staat de i voor intersekse. Intersekse heeft, zoals besproken, alleen met het lichaam te maken; sekse dus. Dit betekent dat het los staat van gender. Een intersekse persoon kan zich natuurlijk alsnog man, vrouw, non-binair etc. voelen, net als iedereen. Een intersekse persoon is dus niet hetzelfde als transgender of een non-binair persoon. En daarom voelt ook niet iedere intersekse persoon zich thuis in dit rijtje. Intersekse staat daarnaast ook los van seksuele voorkeur.

Marijke Naezer onderzoeker Genderstudies over Intersekse
Zowel in de intersekse- als de transgenderzorg voor kinderen/jongeren spelen stereotiepe opvattingen over gender een grote rol. De lichamen van intersekse kinderen worden vaak gezien als ‘afwijkend’ en ‘problematisch’: zij passen niet netjes in het hokje M of V. Deze kinderen komen als vanzelfsprekend in aanmerking voor ‘corrigerende’ operaties, ook als ze nog te jong zijn om hier zelf over te kunnen beslissen. Terwijl zij later misschien wel heel gelukkig zijn met hun intersekse lichaam. Lichamen van transgender kinderen worden daarentegen vaak als ‘gezond’ en ‘kloppend’ gezien. Een medische ingreep wordt gezien als heel ingrijpend, en je moet een lang traject doorlopen om ervoor in aanmerking te komen. Terwijl transgender kinderen/jongeren het zélf soms heel anders beleven: hun lichaam maakt hen ziek, en er moet juist snel ingegrepen worden om zich weer gezond te voelen. In beide discussies zie je dat genderstereotypen een rol spelen, en dat kinderen en jongeren weinig zeggenschap hebben over hun eigen lichaam.

Bron: NRC | Marijke Naezer – Genderstudies-wetenschapper

Medisch ingrepen

In het verleden pasten medici vaak medische ingrepen toe op intersekse kinderen om hen te doen voldoen aan stereotype mannelijke of vrouwelijke normen. Helaas gebeurt dit nog steeds. Artsen zeggen dat ze terughoudender zijn, maar er wordt nog steeds ingegrepen met hormonen en operaties³. Artsen doen dit vaak vanuit de gedachte dat het het beste zou zijn voor het kind, maar het blijkt dat dit tot veel medische complicaties heeft geleid, zoals chronische pijn of hormonale disbalans. Daarnaast zorgde het ook voor veel mentale klachten zoals depressie, trauma en genderdysforie. Sommigen hebben er ook onder geleden dat hun lichaam ‘van baby af aan is gemedicaliseerd’⁴.

Mensenrechten

Steeds meer mensen bekritiseren deze praktijken als een schending van de rechten van intersekse personen om zelfbeschikking te hebben over hun eigen lichaam. In veel landen groeit de druk om deze praktijken te beperken of volledig te stoppen.⁵. In Nederland kunnen artsen dergelijke operaties nog steeds uitvoeren, omdat er bij wet nog geen algemeen verbod is. Belangen- en patiëntenorganisaties strijden al jaren voor een verbod op alle non-consensuele operaties, totdat een kind oud genoeg is om zelf te beslissen.

Stigmatisering en verborgenheid

Sinds de jaren vijftig van de vorige eeuw was het de standaard voor arten en hulpverleners om aan intersekse personen (en hun ouders) te adviseren om hun ‘intersekse zijn’ verborgen te houden, uit angst voor stigmatisering en discriminatie. Maar dit advies kan juist het stigma vergroten, omdat het gebrek aan zichtbaarheid leidt tot onwetendheid en vooroordelen. Het is haast paradoxaal. Deze verborgenheid kan ook leiden tot psychologische problemen, zoals eenzaamheid en depressie. Er is veel verborgen leed onder intersekse personen door de vroeger geadviseerde geheimhouding.

Onderwijs

De overheid streeft ernaar dat álle leerlingen zich veilig voelen en ook geaccepteerd worden op school, dus ook intersekse leerlingen. Intersekse is voor veel mensen nog onbekend. Scholen zijn verplicht om een veilig sociaal klimaat te creëren voor alle leerlingen. Voor docenten heeft NNID een docentenhandleiding en lesbrieven gemaakt. Heb je als school interesse om in contact te komen met een rolmodel of wil je een workshop over het onderwerp intersekse neem dan contact op via dit contactformulier.

Voel je je onveilig op school (bijvoorbeeld tijdens de gym?)

Sommige intersekse personen zijn van de buitenkant zichtbaar intersekse. Dit kan voor sommige intersekse leerlingen extra beschamend voelen. Hun leven staat vaak in het teken van zichzelf verbergen. Er zijn verhalen van leerlingen die altijd als eerste of laatste de douche in stappen en verbergen zich met een handdoek en zijn bang om betrapt te worden. Dit geeft vaak onnodig veel stress bij kinderen. Weet dat je als leerling nooit verplicht bent om helemaal naakt te douchen. Zie hiervoor de uitspraak van de Landelijke Klachtencommissie Onderwijsgeschillen. Gym kan voor veel ongemakkelijke en stressvolle situaties zorgen die niet altijd in het welzijn zijn van de leerling.
Herken jij ook dat je je vaak wilt verbergen of niet jezelf kunt zijn? Neem dan contact met ons op. Of doe anoniem een melding als je je onveilig voelt op school.

Rolmodellen

Raven van Dorst
Raven is programmamaker, tv-persoonlijkheid en noemt zichzelf hermafrodiet of ‘hermi” – foto: (2018) Door DWDD – DWDD, CC BY 3.0

Marleen
Aflevering van Jurre’s date met Theatermaker, performer & danser Marleen

Hanne Gaby Odiele
Door CHRISTOPHER MACSURAK from Chicago, USA – Michael Kors ss14-25, CC BY 2.0

Frisch M, Moseholm E, Andersson M, Bernhard Andresen J, Graugaard C. Sex I Danmark, Nøgletal Fra Projekt Sexus 2017-2018 (Sex in Denmark. KeyFindings from Project Sexus 2017- 2018). Aalborg, Denmark: State Serum Institute (Department of Epidemiological Research), 28 oktober 2019. ISBN 978-87-971732-0-6.
UNFE Factsheet Intersex EN.pdf
Leemrijse, C., Dulmen, S. van. Genitale operaties bij kinderen met DSD jonger dan 12 jaar. Utrecht: Nivel, 2022. 58 p.
NRC – Van baby af aan is mijn lichaam gemedicaliseerd
US harmful surgery intersex children

Heb je opmerking over deze tekst of tips? E-mail dan naar redactie@regenboogloket.nl.

Ondersteuning

De zoektocht naar wie je bent kan verwarring en onzekerheden met zich meebrengen. Misschien voel je je onveilig omdat je je niet geaccepteerd voelt, of ervaar je vervelende situaties op je werk, op school of in je sociale omgeving. Het kan zijn dat je het liever verborgen wilt houden. Weet dat je het niet alleen hoeft te doen. Je kunt met onze ervaringsdeskundige Berthine over praten via onderstaand formulier. Zij is ook een intersekse persoon en gaat graag met jou in gesprek. Berthine kan je een luisterend oor bieden, met je meedenken en je verder helpen. Jij bepaalt het tempo. We bespreken alles op discrete wijze en in vertrouwen; we delen nooit informatie zonder jouw toestemming.